"CA?ce Gezegen" gA�kbilimcilerin gA�zdesi

GA?neAY Sistemia��nin en hA�zlA� dA�nen gA�k cismi "Haumea"

BURAK COAzKUN (ANKARA) - GA?neAY Sistemia��nin kendi ekseni etrafA�nda en hA�zlA� dA�nen gA�kcismi, cA?ce gezegen a�?a��Haumeaa��a�� A�zellikleriyle astronomlarA�n hayranlA�AYA�nA� topluyor. 2003 Marta��A�nda ABDa��deki Sierra Nevada GA�zlemevi tarafA�ndan keAYfedilen yumurta biA�imindeki bu kayaA� mini gezegen, NeptA?na��A?n epeyce A�tesindeki bir yA�rA?ngede GA?neAY etrafA�ndaki dA�nA?AYA?nA? tamamlA�yor. A�ekim gA?cA?nA?n gA�k cisimlerini her zaman kA?re biA�imine sokamadA�AYA�nA�n bir kanA�tA� olan Haumea, bir diAYer cA?ce gezegen PlA?ton kadar bir bA?yA?klA?AYe sahip. Kendi ekseni etrafA�nda inanA�lmaz bir hA�zla dA�nen Haumeaa��nA�n iki tane de uydusu bulunuyor. A�lk keAYfedildiAYinde a�?a��2003 EL61a��a�� adA� verilen ve Kuiper KuAYaAYA�a��nA�n bir parA�asA� olarak tanA�mlanan bu ilginA� gA�kcismi daha sonra UluslararasA� Astonomi BirliAYi tarafA�ndan Ceres, PlA?ton, Eris ve Makemakea��nin ardA�ndan GA?neAY Sistemia��nin beAYinci cA?ce gezegeni olarak sA�nA�flandA�rA�ldA�. GA?ncellenen tanA�mlamanA�n ardA�ndan basA�k AYeklinden dolayA� Hawaii'nin doAYum ve doAYurganlA�k tanrA�A�asA� Haumea adA� verilen gA�kcisminin iki uydusuna da inanA�AYa gA�re Haumea'dan doAYan "Hiiaka ve Namaka"nA�n isimleri verildi. -KENDA� EKSENA�NDE EN HIZLI DA�NEN CA�SA�M- GA?neAY etrafA�ndaki turunu 285 DA?nya yA�lA�nda tamamlayan Haumea, GA?neAY'e en yakA�n olduAYu anda DA?nya-GA?neAY mesafesinin 34 katA� bir uzaklA�kta bulunurken, en uzak zamanA�nda da DA?nya-GA?neAY uzaklA�AYA�nA�n 51 katA� bir mesafede yer alA�yor. Bu mA?thiAY mesafeler ve minik boyutlarA� dolayA�sA�yla bilimadamlarA� Haumea'nA�n kA?tle ve yoAYunluAYunu hesaplamakta gA?A�lA?k A�ekiyorlardA�. Ancak, 2005'te bu cA?ce gezegenin iki uydusunun keAYfedilmesi araAYtA�rmacA�larA�n iAYini kolaylaAYtA�rdA�. Her dA�rt saatte bir kendi eksenindeki turunu tamamlayarak olaAYanA?stA? bir hA�zla dA�nen Humea, GA?neAY Sistemia�?ndeki bilinen en hA�zlA� dA�nA?AY yapan gA�kcismi. Haumea'nA�n bu hA�zda dA�nA?AYA? onun bir kA?re AYekline eriAYmesine engel olarak daha A�ok "vuruAY yapA�ldA�AYA�nda dA�nerek giden Amerikan EN futbol topu" biA�imine sokuyor. Boyu 2300 kilometre, eni 996 km olan bu mini gezegenin kA?tle ve yoAYunluAYu PlA?ton'a yakA�n. Haumea'nA�n A�A�lgA�n bir hA�zla dA�nmesi de bilimadamlarA�na bu gA�k cisminin tamamen kayaA� olduAYunu dA?AYA?ndA?rA?yor. -UYDULARI OLAN CA?CE GEZEGEN- GA�kbilimcilerin gA�zlemlerine gA�re, Haumea'nA�n parlak ve pA�rA�l pA�rA�l yA?zeyi bu cA?ce gezegenin iA�inin kayalA�k, dA�AYA�nA�nsa ince bir buz tabakasyla kaplA� olduAYunu gA�steriyor. YA?zeyindeki koyu kA�rmA�zA� renkli noktanA�n ise cA?ce gezegenin iA� tarafA�nda, yA?zeyindeki buz tabakasA�ndan daha fazla mineral ve organik iA�erik barA�ndA�rdA�AYA�nA�n iAYareti olabileceAYini kaydeden araAYtA�rmacA�lar, 2005'te Hawaii'deki W.M. Keck GA�zlemevi tarafA�ndan yapA�lan gA�zlemlerde en bA?yA?k uydusu Hiiaka'nA�n Haumea'nA�n sadece yA?zde 1'i kadar bir kA?tleye sahip olduAYunu, diAYer uydu Namaka'nA�n ise bA?yA?AYA?nA?n onda biri kadar olduAYunu tespit ettiler. BA?yA?k uydu Hiitaka yuvarlak bir yA�rA?ngeyle Haumea'nA�n etrafA�nda 49 gA?nde bir turunu tamamlarken, kA?A�A?k uydu Namaka daha eliptik bir yA�rA?ngeyle 18 gA?nde bir dA�nA?yor. A�ki uydunun da Haumea'dan koptuAYu ve kendisinden kaynaklanan saf su ve buzdan oluAYtuAYu tahmin ediliyor. Kuiper KuAYaAYA�'ndaki cisimlerinA�onda birinin uydusu olmasA� ve sadece birkaA� tanesinin birden A�ok uydusunun bulunmasA� sebebiyle Haumea'nA�n A�zel olduAYu dA?AYA?nA?lA?rken, astronomlar, GA?neAY Sistemi'nin erken zamanlarA�nda bu cA?ce gezegenin PlA?ton gibi yarA� kaya ve yarA� sudan oluAYtuAYunu ve milyarlarca yA�l A�nce bA?yA?k bir gA�k cisminin A�arpmasA�yla yA?zeyindeki suyun bA?yA?k bA�lA?mA?nA?n yokolduAYunu ve Haumea'nA�n bu hA�zlA� dA�nme A�zelliAYinin ortaya A�A�ktA�AYA�nA� kuramlA�yorlar. Bu hA�zlA� devri-daim de Haumea'ya ince uzun AYeklini kazandA�rmA�AY olabilir. Amerikan HavacA�lA�k ve Uzay Dairesia�?nin (NASA) Kuiper Belt bA�lgesinde araAYtA�rmalarA�nA� sA?rdA?rmekte olan uzay aracA� New Horizons'A�n (Yeni Ufuklar) cA?ce gezegenler ve GA?neAY Sistemi'nin diAYer uzak gA�kcisimleri hakkA�nda gelecek yA�llarda gA�ndereceAYi bilgiler bu konuda bA?yA?k A�nem taAYA�yor. GeA�en yA�l 21 Ocaka��ta TA?rk bilim insanlarA�nA�n da iA�erisinde yer aldA�AYA� bir uluslararasA� ekip, a�?cA?ce gezegena�? olarak nitelendirilen ve dA?nyaya 7,5 milyar kilometre uzaklA�kta bulunan Haumeaa��nA�n donmuAY gaz ve tozlardan oluAYan halkasA�nA�n varlA�AYA�nA� keAYfetmiAYti.