Utku ŞENSOY
Askeri kod adı “Atilla Harekatı”olan ve 20 Temmuz-18 Ağustos 1974 tarihleri arasında Kıbrıs Adası’na yapılan Türk askeri barış operasyonu“Kıbrıs Barış Harekatı”nın,45’nci yıldönümünü kutluyoruz.
Harekatın sebepleri
15 Temmuz 1974’te Yunanistan’daki askeri cuntanın emri ile Kıbrıs Millî Muhafız Ordusu, Yunan-Rum paramiliter ordusu EOKA-B ile beraber darbe gerçekleştirdi.Darbenin sonucunda Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Başpiskopos III. Makarios görevden alındı, yerine EOKA-B'nin lideri Nikos Sampson getirildi.
Enosis
Kıbrıs’tan, Türk Yunan ilişkilerinden söz etmişken Enosis’i görmezden/bilmezden gelinemez. “Türk askeri Ada’ya varana dek, Akdeniz sıcağında kurtaracağı tek bir canlı Türk bırakılmayacaktır” diyen Başpiskopos Makarios, “Enosis”, “Megali İdea”(büyük ideal, büyük fikir) hedefi çerçevesinde, Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanmasını öngörmekteydi. İlhak anlamına gelen Enosis, ilk Megali İdea haritasının çizildiği 1791 yılından beri gündemden düşmedi. Bu hedefin amacı;Fatih Sultan Mehmet’in 1453'de fethettiği İstanbul’u ele geçirip, Yunanistan, Girit, Rodos, Kıbrıs, Anadolu ve Büyük İskender›in uzandığı İskenderiye›ye kadar olan toprakları işgal edip, bir Helen imparatorluğu olarak kabul edilen büyük Bizans imparatorluğunu kurmaktır. Bu imparatorluğun başkenti ise eski Bizans›da olduğu gibi “Konstantinopolis” diye andıkları İstanbul olacaktır. Enosis, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin gerçekleştirdiği Kıbrıs Barış Harekatı ile önlenmiştir. Ancak, “Nato müttefikimiz, komşumuz Yunanistan” ve Kıbrıs Rum Kesimi’nin, Enosis’ten vazgeçtiğini ifade etmek oldukça saf bir yaklaşım olacaktır.
Darbenin amacı
Enosis paragrafımızın ardından yeniden konumuza dönecek olursak, darbenin ardından, Kıbrıs adasının Yunanistan’a ilhakıçerçevesinde “Kıbrıs Helenik Cumhuriyeti”nin kurulması girişimlerinin önlenmesi amacıyla 1960 yılında imzalanan Kıbrıs Cumhuriyeti Garanti Antlaşması’nın garantör ülkesi olan Türkiye, bir diğer garantör ülke olan İngiltere ile ortak bir operasyon gerçekleştirme talebinde bulundu.
Bülent Ecevit önderliğindeki Türk heyeti, dönemin İngiltere Başbakanı Harold Wilson, İngiltere Dışişleri Bakanı James Callaghan ve ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Joseph Sisco ile Kıbrıs sorununumasaya yatırdı. Ancak İngiltere ve ABD, Türkiye’ye destek vermedi. 19 Temmuz 1974’te Kıbrıs’taki durum Genelkurmay Başkanlığı’ndaki komutanlarla değerlendirildikten sonra,Bakanlar Kurulu Kıbrıs’a askeri müdahale kararı aldı.
Birinci Harekat
Türk kuvvetleri ilk askeri müdahalede Kıbrıs’ın yüzde 3’ünü ele geçirdi.Kıbrıs’taki Yunan askeri cuntası ve Kıbrıs Cumhuriyeti’ndeki NikosSampson görevi bıraktı. Atina’daki askeri yönetim sivil idareye devredildi. 7 yıldır Fransa›da sürgünde olan Konstantin Karamanlis Yunanistan›a geri çağırıldı ve 24 Temmuz 1974›te hükümeti kurdu. Böylece, Yunanistan›da 1967›den bu yana devam eden askeri cunta yönetimi sona erdi.
İkinci Harekat-Cenevre Konferansları
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 353 sayılı kararının 5. maddesi kapsamında Türkiye, Yunanistan ve İngiltere taraflarının, Kıbrıs’ta anayasa düzeninin tekrar kurulması için görüşmelere başlaması gerekiyordu. 25 Temmuz 1974’te 6 gün süren Birinci Cenevre Konferansı’nın ardından Cenevre Antlaşması imzalandı. Üç ülkenin Dışişleri bakanları Kıbrıs’ta Türk ve Rum olmak üzere iki otonom yönetimin mevcudiyetini kabul etti. İkinci Cenevre Konferansı’nın görüşüleceği 8 Ağustos 1974 tarihine kadar Rum ve Yunan askerlerinin Türk bölgelerinden çekilmeleri gerekiyordu ancak askeri birlikler bu bölgelerden çekilmedi.
Türk bölgelerine saldırılar düzenlendi, kuşatıldı ve birçok Türk esir alındı.8 Ağustos 1974›te İkinci Cenevre Konferansı başladı. Türk heyeti, Kıbrıs›ta coğrafi esasa dayalı federatif devlet kurulmasını önerdi. Rum tarafı bu öneriyi reddetti. Türkiye, Rum tarafına zaman kazandırmamak ve Türk bölgelerine yapılan saldırıları engellemek amacıyla 14 Ağustos›ta ikinci harekatın başlamasını kararlaştırdı.
Ayşe tatile çıksın
Cenevre’deki görüşmelerden sonuç çıkmayınca,dönemin Başbakanı Bülent Ecevit, dönemin Dışişleri bakanı Turan Güneş'e ‘’Ayşe Tatile Çıksın’’ parolasını iletti ve 14 Ağustos 1974 günü saat sabah 04.30’da Kıbrıs’taki Türk birlikleri harekete geçti.15 Ağustos 1974’te Kıbrıs’ın yüzde 38’i ele geçirildi. Rum kuvvetleri geri çekilmek zorunda kaldı.Rumlar geri çekilirken Türk köylerini yaktılar ve masum insanlarımızı katlettiler.
Kıbrıs Barış Harekatı’nın sonuçları
Yunan Temyiz Mahkemesi askeri cunta yönetimi hakkında açılan dava sonucu 21 Mart 1979’da şu kararı verdi:
‘’Zürih ve Londra antlaşmalarına göre Kıbrıs’a yapılan Türk askeri müdahalesi yasaldır. Türkiye, yükümlülüklerini yerine getirme hakkı olan garantör devletlerden biridir. Esas suçlular darbeyi hazırlayan ve icra eden ve bu suretle de bu müdahalenin koşullarını hazırlayan Yunan subaylarıdır.’’
Kıbrıs Barış Harekatı sonucu Türk Silahlı Kuvvetleri’nden 498 şehit verdik. 1200 askerimiz de yaralandı. 1672 Kıbrıs Türkü şehit oldu. Rum ve Yunan tarafında ise 4 bin kişi öldü, 12 bin kişi yaralandı. 1975 yılında Kıbrıs Türk Federe Devleti kuruldu. 15 Kasım 1983 tarihinde de Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti kuruldu.
NOT: Yarın KIBRIS BARIŞ HAREKATI(2)başlıklı yazımızda, Kanlı Noel, Akritas Planı, Ayvasıl toplu mezarları yer alacak.
Enosis
Kıbrıs’tan, Türk Yunan ilişkilerinden söz etmişken Enosis’i görmezden/bilmezden gelinemez. “Türk askeri Ada’ya varana dek, Akdeniz sıcağında kurtaracağı tek bir canlı Türk bırakılmayacaktır” diyen Başpiskopos Makarios, “Enosis”, “Megali İdea”(büyük ideal, büyük fikir) hedefi çerçevesinde, Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanmasını öngörmekteydi. İlhak anlamına gelen Enosis, ilk Megali İdea haritasının çizildiği 1791 yılından beri gündemden düşmedi. Bu hedefin amacı;Fatih Sultan Mehmet’in 1453'de fethettiği İstanbul’u ele geçirip, Yunanistan, Girit, Rodos, Kıbrıs, Anadolu ve Büyük İskender›in uzandığı İskenderiye›ye kadar olan toprakları işgal edip, bir Helen imparatorluğu olarak kabul edilen büyük Bizans imparatorluğunu kurmaktır. Bu imparatorluğun başkenti ise eski Bizans›da olduğu gibi “Konstantinopolis” diye andıkları İstanbul olacaktır. Enosis, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin gerçekleştirdiği Kıbrıs Barış Harekatı ile önlenmiştir. Ancak, “Nato müttefikimiz, komşumuz Yunanistan” ve Kıbrıs Rum Kesimi’nin, Enosis’ten vazgeçtiğini ifade etmek oldukça saf bir yaklaşım olacaktır.
Darbenin amacı
Enosis paragrafımızın ardından yeniden konumuza dönecek olursak, darbenin ardından, Kıbrıs adasının Yunanistan’a ilhakıçerçevesinde “Kıbrıs Helenik Cumhuriyeti”nin kurulması girişimlerinin önlenmesi amacıyla 1960 yılında imzalanan Kıbrıs Cumhuriyeti Garanti Antlaşması’nın garantör ülkesi olan Türkiye, bir diğer garantör ülke olan İngiltere ile ortak bir operasyon gerçekleştirme talebinde bulundu.
Bülent Ecevit önderliğindeki Türk heyeti, dönemin İngiltere Başbakanı Harold Wilson, İngiltere Dışişleri Bakanı James Callaghan ve ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Joseph Sisco ile Kıbrıs sorununumasaya yatırdı. Ancak İngiltere ve ABD, Türkiye’ye destek vermedi. 19 Temmuz 1974’te Kıbrıs’taki durum Genelkurmay Başkanlığı’ndaki komutanlarla değerlendirildikten sonra,Bakanlar Kurulu Kıbrıs’a askeri müdahale kararı aldı.
Ayşe tatile çıksın
Cenevre’deki görüşmelerden sonuç çıkmayınca,dönemin Başbakanı Bülent Ecevit, dönemin Dışişleri bakanı Turan Güneş'e ‘’Ayşe Tatile Çıksın’’ parolasını iletti ve 14 Ağustos 1974 günü saat sabah 04.30’da Kıbrıs’taki Türk birlikleri harekete geçti.15 Ağustos 1974’te Kıbrıs’ın yüzde 38’i ele geçirildi. Rum kuvvetleri geri çekilmek zorunda kaldı.Rumlar geri çekilirken Türk köylerini yaktılar ve masum insanlarımızı katlettiler.
Kıbrıs Barış Harekatı’nın sonuçları
Yunan Temyiz Mahkemesi askeri cunta yönetimi hakkında açılan dava sonucu 21 Mart 1979’da şu kararı verdi:
‘’Zürih ve Londra antlaşmalarına göre Kıbrıs’a yapılan Türk askeri müdahalesi yasaldır. Türkiye, yükümlülüklerini yerine getirme hakkı olan garantör devletlerden biridir. Esas suçlular darbeyi hazırlayan ve icra eden ve bu suretle de bu müdahalenin koşullarını hazırlayan Yunan subaylarıdır.’’
Kıbrıs Barış Harekatı sonucu Türk Silahlı Kuvvetleri’nden 498 şehit verdik. 1200 askerimiz de yaralandı. 1672 Kıbrıs Türkü şehit oldu. Rum ve Yunan tarafında ise 4 bin kişi öldü, 12 bin kişi yaralandı. 1975 yılında Kıbrıs Türk Federe Devleti kuruldu. 15 Kasım 1983 tarihinde de Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti kuruldu.
NOT: Yarın KIBRIS BARIŞ HAREKATI(2)başlıklı yazımızda, Kanlı Noel, Akritas Planı, Ayvasıl toplu mezarları yer alacak.
