Günümüzde çocuk gelişimi ve eğitimine dair farkındalığın artmasıyla birlikte birçok aile “otizm nedir?” sorusunun cevabını merak ediyor. Otizm, bireylerin sosyal iletişimde ve davranış biçimlerinde farklılık gösterdiği nörogelişimsel bir durumdur. Genellikle çocukluk döneminin ilk üç yılında fark edilen otizm, bireyden bireye farklılık gösteren belirtilerle kendini belli eder. Erken tanı ve uygun eğitimle otizmli bireylerin topluma katılımı kolaylaştırılabilir. Peki otizm spektrum bozukluğu tam olarak nedir, nedenleri nelerdir ve hangi belirtilerle kendini gösterir? İşte merak edilen tüm detaylar...
Otizm Nedir?
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), bireyin sosyal etkileşim, iletişim ve davranışlarında belirgin farklılıklar gösterdiği nörogelişimsel bir bozukluktur. “Spektrum” kelimesi, otizmin herkeste farklı seviyelerde ve belirtilerle görülebileceğini ifade eder. Bazı otizmli bireyler konuşamazken bazıları ileri düzey sözel yeteneklere sahip olabilir; kimileri günlük yaşamda bağımsızken, kimileri sürekli desteğe ihtiyaç duyabilir.
Otizmin Belirtileri Nelerdir?
Otizmin belirtileri genellikle yaşamın ilk üç yılı içinde ortaya çıkar. Her bireyde farklılık göstermekle birlikte, yaygın olarak gözlemlenen belirtiler şunlardır:
1. Sosyal Etkileşimde Güçlükler
- Göz teması kurmama
- Adıyla seslenildiğinde tepki vermeme
- Oyunlara katılmama, paylaşım yapmama
- Yüz ifadelerini ya da duyguları anlamada zorlanma
2. İletişim Sorunları
- Konuşmada gecikme ya da hiç konuşmama
- Tekrarlayıcı şekilde kelime veya cümleleri tekrar etme (ekolali)
- Jest ve mimiklerle iletişim kuramama
- Sohbet başlatmakta ya da sürdürmekte zorluk
3. Tekrarlayıcı Davranışlar
- El çırpma, sallanma, kendi etrafında dönme
- Rutinlere aşırı bağlılık
- Nesneleri sıraya dizme ya da dönen cisimlere takıntı
4. Duyusal Hassasiyetler
- Ses, ışık, koku ya da dokunma gibi duyulara karşı aşırı hassaslık veya tepkisizlik
- Belirli seslerden korkma ya da çok yüksek ses çıkarma
Toplumda Otizme Yönelik Yanlış Algılar
Yanlış Bilgi
- Otizm bir hastalıktır.
- Otizmli bireyler duygusuzdur.
- Her otizmli üstün zekalıdır.
- Otizmli çocuklar asla konuşamaz.
Gerçek
- Otizm bir hastalık değil, gelişimsel bir farklılıktır.
- Otizmli bireyler de duygulara sahiptir, sadece ifade biçimleri farklıdır.
- Her otizmli birey aynı değildir. Kimisi özel yeteneklere sahip olabilir, kimisi değildir.
- Erken destekle birçok otizmli çocuk iletişim kurmayı öğrenebilir.
Türkiye’de Otizm Verileri
Türkiye’de otizmli bireylere dair net bir veri tabanı henüz oluşturulmuş değil. Ancak bazı sivil toplum kuruluşları ve uzmanlar şu bilgileri paylaşmaktadır:
TOHUM Otizm Vakfı’na göre: Her 44 çocuktan biri otizmli doğmaktadır.
Türkiye'de yaklaşık 1 milyon otizmli birey olduğu, bunların sadece 150 binine tanı konduğu tahmin edilmektedir.
Otizmli bireylerin yüzde 90’ı eğitim alma şansına ulaşamıyor.
Bu veriler, hem sağlık hem eğitim hem de sosyal hizmetlerin otizmli bireyleri kapsayacak şekilde güçlendirilmesi gerektiğini gösteriyor.
Otizmin Nedenleri Nelerdir?
Otizmin kesin nedeni hala tam olarak bilinmemektedir. Ancak genetik ve çevresel etkenlerin birlikte rol oynadığı düşünülmektedir.
Genetik Faktörler:
- Ailede otizmli birey bulunması riski artırır.
- Tek yumurta ikizlerinde biri otizmliyse, diğerinde görülme olasılığı oldukça yüksektir.
- Bazı genetik sendromlarla (örneğin fragile X sendromu) birlikte görülebilir.
Çevresel Faktörler:
- Hamilelikte geçirilen enfeksiyonlar
- Doğum komplikasyonları
- İleri yaşta baba olmak
- Düşük doğum ağırlığı
Not: Aşıların otizme yol açtığı iddiası bilimsel olarak defalarca çürütülmüştür. Bu iddialar, toplum sağlığı açısından riskli yanlış bilgilendirmelerdir.
Otizm Kaç Yaşında Fark Edilir?
Otizm genellikle 18. aydan sonra fark edilmeye başlanır. Ancak bazı durumlarda belirtiler daha erken ortaya çıkabilir. Çocuk gelişimini yakından takip eden ebeveynler, özellikle şu durumlarda dikkatli olmalıdır:
6. ayda gülümsememe
9. ayda mimik ya da sesli tepki vermeme
12. ayda ismiyle seslenildiğinde dönmeme
16. ayda tek kelime konuşmama
24. ayda iki kelimelik anlamlı cümle kuramama
Bu belirtiler gözlemlendiğinde uzman bir çocuk gelişimciye ya da çocuk psikiyatristine başvurulmalıdır.
Otizm Tanısı Nasıl Konur?
Otizm tanısı, genellikle multidisipliner bir yaklaşım ile konur. Uzmanlar çocuğun:
- Sosyal iletişimi
- Dil gelişimi
- Davranış biçimleri
- Duyusal tepkileri
gibi alanlardaki gelişimini değerlendirir. Gelişimsel tarama testleri, gözlem, aile görüşmeleri ve bazı özel ölçekler (örneğin ADOS - Otizm Gözlem Ölçeği) tanı sürecinde kullanılır. Tanı ne kadar erken konursa, çocuğun gelişimsel desteğe o kadar erken ulaşması sağlanır.
Otizmin Tedavisi Var mı?
Otizm spektrum bozukluğu ömür boyu sürebilir ancak erken tanı ve uygun destekle birçok beceri kazanılabilir. Otizmde klasik anlamda bir “tedavi”den ziyade, bireye özel destek ve eğitim programları uygulanır.
Otizmli Bireylerle İletişim Kurarken Nelere Dikkat Edilmeli?
- Göz teması kurmaya zorlamayın.
- Anlaşılır ve sade bir dil kullanın.
- Rutine sadık kalın.
- Yüksek sesli ortamlardan kaçının.
- Davranışlarının nedenlerini anlamaya çalışın.
Otizm Farkındalığı: Her Çocuk Farklıdır
Otizm spektrum bozukluğu bir eksiklik değil, farklı bir gelişim yoludur. Önemli olan bu farklılığı anlamak, kabul etmek ve desteklemektir. Her otizmli birey, kendine özgü yetenekler ve potansiyel taşır. Toplum olarak empati, sabır ve anlayışla bu bireylerin yanında olmak hepimizin sorumluluğudur.
Otizmde Erken Tanı Hayat Kurtarır
“Otizm nedir?” sorusuna verilecek en önemli cevaplardan biri, otizmin erken fark edilmesi ve bireye özel eğitim programlarıyla desteklenmesinin hayat kalitesini artırdığıdır. Otizmli bireyler, doğru ortam ve anlayışla sosyal hayata katılabilir, üretken bireyler olarak var olabilirler. Unutulmamalıdır ki, otizm bir engel değil, farkındalıkla aşılabilecek bir farklılıktır.
